Bắc Sơn là huyện miền núi nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Lạng Sơn, cách trung tâm thành phố Lạng Sơn 85 km, có diện tích tự nhiên là 69.941,4 ha, dân số toàn huyện có 71.967 người, gồm có 05 dân tộc chính cùng sinh sống (Tày, Nùng, Dao, Kinh, H’Mông). Ngày 22/5/2016 cử tri trên địa bàn huyện Bắc Sơn tiến hành bầu cử đại biểu Quốc hội, HĐND các cấp nhiệm kỳ 2016 – 2021.

Về Đại biểu HĐND cấp xã đầu nhiệm kỳ 2016- 2021 (20 đơn vị cấp xã (19 xã và 01 thị trấn) có 494 đại biểu trong đó: Đại biểu là nữ: 121 đại biểu (chiếm 24,49 %); dân tộc thiểu số: 461 đại biểu (chiếm 93,32%); tuổi trẻ: 197 đại biểu (chiếm 39,88%); ngoài đảng 97 đại biểu (chiếm 19,64.%); tái cử: 204 đại biểu (chiếm 41,30%); tôn giáo: 12 đại biểu (chiếm 2,42%); trình độ trên Đại học: 01 đại biểu (chiếm 0,2%); Đại học, cao đẳng: 64 đại biểu (chiếm 12,96%); Trung cấp, sơ cấp: 176 đại biểu (chiếm 35,63%).

Về Đại biểu HĐND cấp xã cuối nhiệm kỳ 2016 - 2021 (17 xã và 01 thị trấn) có 473 đại biểu trong đó: Đại biểu là nữ: 116 đại biểu (chiếm 24,5%); dân tộc thiểu số: 222 đại biểu (chiếm 46,9%); tuổi trẻ: 89 đại biểu (chiếm 18,8%); ngoài đảng 58 đại biểu (chiếm 12,3%); tái cử: 197 đại biểu (chiếm 41,6%); tôn giáo: 11 đại biểu (chiếm 2,3%); trình độ Đại học, trên Đại học: 91 đại biểu (chiếm 19,24%); Trung cấp, cao đẳng: 130 đại biểu (chiếm 27,5%); trình độ chính trị: trung cấp 186 đại biểu chiếm 39,3%, sơ cấp 35 đại biểu chiếm 7,4%

Đại biểu HĐND cấp xã có trách nhiệm tham gia các hoạt động của HĐND xã theo luật định, nhất là tham gia các kỳ họp HĐND. Đại đa số đại biểu đã chủ động thường xuyên tham gia các kỳ họp và các hoạt động khác của HĐND xã. Quá trình thực hiện các đại biểu HĐND xã đã phát huy tinh thần trách nhiệm đóng góp vào những kết quả, thành tựu hoạt động của HĐND xã trên những nội dung và mức độ khác nhau. Tuy vậy, vẫn còn có đại biểu, nhất là đại biểu không chuyên trách chưa tham gia đầy đủ các kỳ họp, chưa chủ động, tự giác tham gia các hoạt động của HĐND. Sự thiếu vắng các đại biểu tại các kỳ họp, các hoạt động của HĐND ảnh hưởng khá nhiều đến kết quả và hiệu lực của HĐND xã trong các hoạt động phải tiến hành bỏ phiếu. Liên hệ với cử tri là một nhiệm vụ của đại biểu HĐND xã. Thông qua liên hệ với cử tri đại biểu HĐND nắm bắt ý kiến, báo cáo kết quả hoạt động của mình và nguyện vọng của nhân dân, tuyên truyền vận động nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nứớc, nghị quyết của HĐND.

Thời gian vừa qua, về cơ bản các đại biểu HĐND xã ở huyện Bắc Sơn đã thực hiện nhiệm vụ tiếp xúc với cử tri với các mức độ khác nhau. Đại biểu HĐND đã liên hệ chặt chẽ với cử tri nơi mình thực hiện nhiệm vụ đại biểu, chịu sự giám sát của cử tri, có trách nhiệm thu thập và phản ánh trung thực ý kiến, kiến nghị của cử tri; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cử tri; thực hiện chế độ tiếp xúc cử tri, báo cáo với cử tri về hoạt động của mình và của HĐND nơi mình là đại biểu. Sau mỗi kỳ họp HĐND, đại biểu HĐND có trách nhiệm báo cáo với cử tri kết quả của kỳ họp, phổ biến và giải thích các nghị quyết của HĐND, vận động và cùng với Nhân dân thực hiện các nghị quyết. Các đại biểu HĐND cấp xã không ngừng nâng cao về trình độ chuyên môn, năng lực công tác góp phần đảm bảo thực hiện chức năng, nhiệm vụ của người đại biểu HĐND theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Tuyên truyền, vận động cử tri là trách nhiệm của đại biểu HĐND xã đã được quy định trong luật, là thước đo đánh giá năng lực của đại biểu và là căn cứ để đánh giá việc thực hiện chức năng đại diện của đại biểu HĐND xã.

Trên thực tế, tại các địa bàn khảo sát, theo đánh giá chung, các đại biểu HĐND xã đã thực hiện chức năng tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Vai trò và chất lượng hoạt động của các đại biểu HĐND tại các kỳ họp HĐND. Từ đầu nhiệm kỳ đến nay số lượng đại biểu tham dự các kỳ họp đạt cao trên 95% - 100% đại biểu dự họp. Các đại biểu phát huy tinh thần, trách nhiệm trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền của mình, là cầu nối để phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân tới các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, giúp cơ quan kịp thời nắm bắt những vấn đề bức xúc được đông đảo cử tri quan tâm để có giải pháp kịp thời nhằm thực hiện có hiệu quả các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Tại các kỳ họp, đại biểu tích cực tham gia ý kiến, thể hiện trách nhiệm cao đối với cử tri, thảo luận góp phần giúp HĐND có những quyết nghị đúng đắn về phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh của địa phương. Trong hoạt động chất vấn đại biểu đã thẳng thắn đặt câu hỏi về những vấn đề nổi cộm, bức xúc mà đại biểu và cử tri quan tâm.Trong nhiệm kỳ 2016 – 2021 HĐND cấp xã của huyện Bắc Sơn đã tiếp nhận 3.755 kiến nghị của cử tri trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội trong đó tỷ lệ kiến nghị được giải quyết đạt 90.05%. Trình độ hiểu biết pháp luật và năng lực phản biện xã hội của đại biểu HĐND xã với hoạt động ra nghị quyết và hoạt động giám sát của HĐND xã. Nhìn chung, trình độ hiểu biết pháp luật và năng lực phản biện xã hội của đại biểu HĐND còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu cao hoạt động của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Mức độ, tính chất tham gia hoạt động của các đại biểu HĐND tác động đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND. Một số đại biểu chưa tham gia đầy đủ các phiên họp HĐND, chưa thật chủ động tích cực tham gia tiếp công dân đã ít nhiều làm suy giảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND xã.

Vai trò của đại biểu chuyên trách trong hoạt động của HĐND xã: Theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phuơng năm 2015, ở cấp xã có 01 đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách là Phó Chủ tịch HĐND xã, còn Chủ tịch HĐND xã, Trưởng, phó các Ban HĐND xã là đại biểu HĐND hoạt động kiêm nhiệm. Thực hiện quy định của Luật, một số xã đã bố trí 01 Phó Chủ tịch HĐND xã chuyên trách và đều đang phát huy được vai trò của mình trong hoạt động của HĐND xã. Các hoạt động của HĐND xã phần lớn do Thường trực HĐND và đại biểu chuyên trách HĐND xã thực hiện. Đại biểu chuyên trách là đại biểu chỉ làm nhiệm vụ đại biểu của nhân dân và dành toàn bộ thời gian công tác cho hoạt động của HĐND, vì vậy so với đại biểu kiêm nhiệm (là cán bộ mặt trận các đoàn thể chính trị xã hội, cán bộ giữ chức danh trong Đảng, công chức thuộc UBND xã được cơ cấu đại biểu HĐND xã) thì đại biểu chuyên trách có nhiều thời gian để nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động của HĐND, nghiên cứu tài liệu về các nội dung nghị quyết sẽ ban hành, nội dung HĐND giám sát, chất vấn, giải trình nên chất lượng hoạt động sẽ tốt hơn so với đại biểu kiêm nhiệm. Đại biểu HĐND câp xã đa phần là đại biểu kiêm nhiệm, rất ít đại biểu chuyên trách, sợ va chạm nên chưa phát huy hết quyền của đại biểu HĐND đối với nhiệm vụ được giao, nhất là thực hiện quyền chất vấn, quyền giám sát của đại biểu HĐND theo luật định.  Đối với các hoạt động bồi dưỡng nâng cao kỹ năng của đại biểu Hội đồng nhân dân:  Từ đầu nhiệm kỳ đến nay, Thường trực HĐND huyện luôn quan tâm đến công tác bồi dưỡng nâng cao kỹ năng cho đại biểu HĐND huyện, đại biểu HĐND cấp xã trên địa bàn huyện Bắc Sơn. Nhiệm kỳ 2016-2021 đã cử các đại biểu HĐND cấp xã tham gia bồi dưỡng được 04 lớp tại tỉnh Lạng Sơn; tổ chức 01 cuộc tập huấn kỹ năng cho đại biểu HĐND cấp huyện, cấp xã tại huyện Bắc Sơn; tổ chức 01 cuộc cho một số đại biểu HĐND huyện, Thường trực HĐND các xã, thị trấn tham gia tập huấn "Kỹ năng giám sát việc quản lý và sử dụng đất đai của HĐND các cấp”. Kết quả khảo sát đánh giá năng lực trình độ của đại biểu HĐND dánh cho các đại biểu HĐND có 91.67% số người được hỏi đánh giá “đạt yêu cầu”; 3.33% đánh giá năng lực của đại biểu “đảm bảo”; 5.00% đánh giá năng lực đại biểu HĐND “không đạt yêu cầu”. Theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành, số lượng đại biểu HĐND chuyên trách chiếm tỷ lệ rất ít, kết quả khảo sát về sự cần thiết phải tăng số đại biểu chuyên trách ở cả hai đối tượng khảo sát cho thấy 86.67% số người được khảo sát thấy “cần thiết” phải tăng số lượng đại biểu chuyên trách; 13.33% cho răng “không cần thiết”. Đại biểu HĐND mạnh dạn phát huy và thực hiện tốt quyền chất vấn của mình tại các kỳ họp. Đại biểu HĐND cần phát huy mọi nhiệm vụ và quyền hạn được giao, mạnh dạn kiến nghị các cơ quan, tổ chức, cá nhân áp dụng biện pháp cần thiết để thực hiện Hiến pháp, pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước, quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân./.                                                                    

Hoàng Xuân Yến

Khoa nhà nước và pháp luật