Skip to main content
x
30 May 2022

Trường Chính trị Hoàng Văn Thụ với vị thế là trường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức của tỉnh. Thực hiện các nhiệm vụ quan trọng này trong giai đoạn hiện nay, Nhà trường tập trung đổi mới sáng tạo toàn diện trên các mặt đào tạo, bồi dưỡng, nghiên cứu khoa học, công tác quản lý. Trong đó việc thực hiện đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng nhằm góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong đào tạo trung cấp lý luận chính trị là hoạt động được thực hiện thường xuyên, liên tục, tiếp tục có những điều chỉnh, thay đổi theo hướng tăng cường gắn kết lý luận với thực tiễn. Một ý nghĩa quan trọng khách quan nữa đó chính là thông qua hoạt động này sẽ nâng cao chất lượng đào tạo, đồng thời củng cố tư tưởng, niềm tin của cán bộ, giảng viên, học viên vào sự lãnh đạo của Đảng, chống lại những luận điệu xuyên tạc, phản cách mạng.

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở cán bộ, đảng viên phải ra sức đầu tranh chống chủ nghĩa cá nhân. Người cho cho rằng, chủ nghĩa cá nhân như một thứ vi trùng độc hại, tồn tại dai dẳng trong mỗi người cán bộ, đảng viên, luôn chờ cơ hội để trỗi dậy; là nguy cơ làm suy yếu Đảng, giảm lòng tin của quần chúng nhân dân đối với Đảng. Người nhấn mạnh, người cán bộ, đảng viên không chỉ phải đấu tranh trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân mà còn phải thường xuyên tự rèn luyện mình bằng việc tu dưỡng đạo đức cách mạng. Đó là mối quan hệ chặt chẽ, tác động qua lại và nếu làm tốt cả hai chiều, thì nhất định sẽ rèn luyện nhân cách người cán bộ, đảng viên tốt. Bởi vậy, ngay từ những năm 1925 - 1927, tại các lớp chính trị cho những thanh niên Việt Nam yêu nước ở Quảng Châu, Trung Quốc, Hồ Chí Minh đã yêu cầu mỗi người phải rèn luyện theo “Tư cách một người cách mệnh”, với 23 điều răn về phẩm chất đạo đức. Trong đó có “hòa mà không tư”, cả quyết sửa lỗi mình”, “vị công vong tư”, “không hiếu danh, không kiêu ngạo”, “ít lòng ham muốn về vật chất”, “với từng người thì khoan thứ”, “có lòng bày vẽ cho người”, “hay xem xét người”, “phục tùng đoàn thể”[1] … . Như vậy, đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng được Hồ Chí Minh xác định là một nội dung quan trọng trong công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ của Đảng.

Theo người, chủ nghĩa cá nhân là kẻ địch “nội xâm”; là vết tích xấu xa của xã hội cũ, “là một thứ rất gian giảo, xảo quyệt; nó khéo dỗ dành người ta đi xuống dốc. Mà ai cũng biết rằng xuống dốc thì dễ hơn lên dốc. Vì thế mà càng nguy hiểm”[2]. “Chủ nghĩa cá nhân là một thứ vi trùng rất độc, do nó mà sinh ra các thứ bệnh rất nguy hiểm”[3]. Đó là bệnh tham lam, lười biếng, kiêu ngạo, hiếu danh, thiếu kỷ luật, óc hẹp hòi và những bệnh khác. Chừng nào chủ nghĩa cá nhân còn tồn tại, dù ít hay nhiều cũng vẫn sẽ “ngăn trở” người cán bộ, đảng viên nỗ lực “một lòng một dạ đấu tranh cho sự nghiệp cách mạng” và chừng đó nguy cơ về sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong đội ngũ cán bộ, đảng viên vẫn còn. Chừng nào những biểu hiện cá nhân chủ nghĩa vẫn còn xâm nhập vào “nội bộ Đảng” thì chừng đó nguy cơ phá vỡ khối đoàn kết, thống nhất trong nội bộ vẫn hiện hữu và chừng đó vẫn sẽ làm giảm nguồn sức mạnh nội lực của Đảng, đe dọa sự tồn vong của Đảng cầm quyền và chế độ. Vì vậy, thường xuyên, liên tục phòng, chống và đấu tranh trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân chính là nhu cầu tự thân của mỗi cán bộ, đảng viên và mỗi tổ chức cơ sở đảng. Người căn dặn: “Một dân tộc, một Đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”[4]. Lời nhắc nhở đó vẫn còn nguyên giá trị trong công tác xây dựng Đảng hiện nay.

Trước yêu cầu phát triển của cách mạng, đội ngũ cán bộ, đảng viên sẽ ngày càng tăng lên, nhưng nếu không được giáo dục tốt, tổ chức tốt, cán bộ không rèn luyện tốt thì chính trong đội ngũ này sẽ nảy sinh những tiêu cực, làm thoái hóa, biến chất đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng. Người chỉ rõ : “Chủ nghĩa cá nhân là kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội”, “là một trở ngại lớn cho việc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Cho nên thắng lợi của chủ nghĩa xã hội không thể tách rời thắng lợi của cuộc đấu tranh trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân” [5]. Tuy nhiên, Người cũng lưu ý, đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không phải là giày xéo lên lợi ích cá nhân. Mỗi người đều có tính cách, sở trường, đời sống riêng của bản thân và của gia đình mình. Nếu những lợi ích cá nhân đó không trái với lợi ích của tập thể thì không phải là xấu. Phải thấy rằng, chỉ ở trong chế độ xã hội chủ nghĩa thì mỗi người mới có điều kiện để cải thiện đời sống riêng của mình, phát huy tính cách riêng và sở trường riêng của mình. “Không có chế độ nào tôn trọng con người, chú ý xem xét những lợi ích cá nhân đúng đắn và bảo đảm cho nó được thỏa mãn bằng chế độ xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa”[6].

Đến năm 1969, trong tác phẩm “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, Hồ Chí Minh không chỉ tiên lượng nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống của đội ngũ cán bộ, đảng viên mà Người còn chỉ rõ trong Đảng “ còn có một số ít cán bộ, đảng viên mà đạo đức, phẩm chất còn thấp kém. Họ mang nặng chủ nghĩa cá nhân, việc gì cũng nghĩ đến lợi ích của riêng mình trước hết. Họ không lo “mình vì mọi người” mà chỉ muốn “mọi người vì mình”[7]

Theo Người, đây là những người đã ỷ thế vào quyền hạn và trách nhiệm được trao, ỷ thế vào quyền lực tại các cơ quan công quyền để kéo bè kéo cánh, chăm chút cho lợi ích của nhóm mình, dòng họ và địa phương mình mà không nhìn đến lợi ích của toàn bộ. Những biểu hiện này là một trong những nguyên nhân của sự suy thoái về chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống, gây ra “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Do đó, để Đảng luôn “là đạo đức, là văn minh”, Hồ Chí Minh đã không chỉ nêu ra những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân; nhấn mạnh yêu cầu phải phòng, chống và tiêu diệt chủ nghĩa cá nhân mà Người khẳng định, mỗi tổ chức cơ sở đảng nói chung, đội ngũ cán bộ, đảng viên nói riêng phải thường xuyên, kiên quyết, kiên trì cuộc đấu tranh phòng chống và quét sạch chủ nghĩa cá nhân để Đảng luôn xứng đáng với vai trò tiền phong.

Có thể thấy, tư tưởng Hồ Chí Minh về đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng là một trong những nội dung quan trọng trong công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cho Đảng, Nhà nước. Nhiệm vụ này được Người chủ trương thực hiện ngay từ những năm vận động thành lập Đảng. Ngày nay, đây vẫn là nội dung quan trọng được Đảng quan tâm thực hiện trong công tác xây dựng Đảng, góp phần đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, đảng viên đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.

2. Kết quả của việc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng tại trường Chính trị Hoàng Văn Thụ thời gian qua

Xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng trong tình hình mới, để tiếp tục thực hiện đấu tranh phòng, chống chủ nghĩa cá nhân, xây dựng và chỉnh đốn Đảng, toàn Đảng đã và đang thực hiện những giải pháp nhằm khắc phục, chữa trị “căn bệnh” chủ nghĩa cá nhân. Các nội dung, biện pháp được thực hiện với tinh thần tích cực, chủ động, “kiên quyết, kiên trì thực hiện với quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn” như triển khai thực hiện: Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng; Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; Chỉ thị 03-CT/TW về “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XII về“ Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”… Thực hiện tốt những nội dung này sẽ góp phần quan trọng vào nhiệm vụ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng theo tinh thần Nghị quyết 35-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Tại trường Chính trị Hoàng Văn Thụ, thực hiện Nghị quyết số 35-NQ/TW của Bộ Chính trị, Đảng ủy nhà trường đã chỉ đạo các chi bộ, đảng viên viết bài tham gia cuộc thi viết chính luận bảo vệ nền tảng tưởng của Đảng do Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức, với kết quả 3/5 chi bộ và 04 đảng viên viết bài tham dự, có 01 đảng viên có bài viết và được đăng trên Trang thông tin điện tử của Đảng bộ Khối các cơ quan tỉnh. Thực hiện Kế hoạch số 69-KH/ĐU, ngày 23/02/2021 kế hoạch thực hiện Chỉ thị số 05 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; Kế hoạch số 105-KH/ĐU, ngày 28/10/2021 kế hoạch thực hiện Kết luận số 01-KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW khóa XII “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” giai đoạn 2021-2025; Hướng dẫn số 01-HD/TU, ngày 16/8/2021 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, hướng dẫn học tập chuyên đề toàn khóa nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng “Học tập làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về ý chí tự lực, tự cường và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc” với những nội dung cụ thể, thiết thực, gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của Nhà trường. Đối với hoạt động đào tạo trung cấp lý luận chính trị đã có những điểm đổi mới, điều chỉnh. Đó là đẩy mạnh việc học tập lý luận chính trị để ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên, học viên, coi đây là nhiệm vụ quan trọng nhằm góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

Trong quá trình đào tạo Trung cấp lý luận chính trị tại trường Chính trị Hoàng Văn Thụ đã có sự thống nhất về mặt về mặt nhận thức trong triển khai và tổ chức giảng dạy, học tập gắn với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. Trong đó, nội dung học tập về đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng được lồng ghép trong hầu hết các môn học của chương trình Trung cấp lý luận chính trị. Nội dung này được thể hiện trong tất cả các phần học, trong đó tập trung sâu sắc ở một số phần như phần A-VII. Những vấn đề cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh, Phần B-I. Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, phần B-II. Đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước Việt Nam …Thông qua các bài giảng, công tác tuyên truyền chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước được nhấn mạnh. Với cách triển khai đó, bài giảng đã từng bước phù hợp giữa nội dung kiến thức và thời gian phân bổ, từng bước nâng cao chất lượng dạy và học; chất lượng, hiệu quả công tác đào tạo được nâng lên, ý thức rèn luyện phẩm chất, đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân trong cán bộ, đảng viên, học viên được đặc biệt coi trọng.

Trong nâng cao chất lượng giảng dạy, để đạt được mục tiêu của chương trình các khoa chuyên môn đã bổ sung các nội dung nghiên cứu về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch và kế hoạch sinh hoạt chuyên môn của khoa, trên cơ sở gắn với nội dung từng bài, từng phần. Mỗi giảng viên có điều kiện thể hiện quan điểm chuyên môn, ý kiến phản biện trong nội dung bài giảng, qua đó có thể trao đổi, bổ sung, học hỏi lẫn nhau, cập nhật những kiến thức về lý luận chính trị, thông tin thời sự, chủ trương, chính sách mới của Đảng và nhà nước. Để thực hiện công tác giảng dạy lý luận chính trị gắn với đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng thì đội ngũ giảng viên – những người trực tiếp đứng lớp đóng vai trò rất quan trọng. Bên cạnh các yêu cầu về tri thức chuyên môn và kỹ năng giảng dạy, giảng viên cần có những phẩm chất và năng lực đặc thù để đáp ứng những yêu cầu ngày càng khắt khe và phong phú của thực tiễn quá trình giảng dạy, đặc biệt trong bối cảnh gắn công tác giảng dạy với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Ở trường Chính trị Hoàng Văn Thụ, đội ngũ giảng viên đa phần đã được chuẩn hóa về bằng cấp, có năng lực và trình độ chuyên môn, nhiệt huyết với nghề, lập trường tư tưởng chính trị vững vàng, nhiều đồng chí đã có những bài viết, bài dự thi được đăng tải trên các phương tiện truyền thông, báo địa phương, báo Trung ương có giá trị cao về lý luận và thực tiễn.

Bên cạnh những kết quả đạt được thì việc thực hiện đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng trong đào tạo trung cấp lý luận chính trị vẫn còn một số hạn chế. Trước yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao của nâng cao chất lượng giảng dạy, vẫn còn một số bài giảng chậm đổi mới, việc gắn kết giữa lý luận và thực tiễn chưa thực sự đáp ứng đầy đủ. Vẫn còn hiện tượng giảng viên còn nặng lý luận trong bài giảng. Một bộ phận học viên có động cơ học tập để hoàn thiện bằng cấp mà không coi đây là nhu cầu thiết thực để bổ sung tri thức lý luận và thực tiễn phục vụ quá trình công tác. Điều này dẫn đến thái độ học tập chưa cao, việc chấp hành nội quy, quy chế trong học tập chưa tốt.

3. Một số giải pháp trong thực hiện đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của đảng thông qua đào tạo Trung cấp lý luận Chính trị tại Trường Chính trị Hoàng Văn Thụ

Để thực hiện tốt việc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới, công tác đào tạo trung cấp lý luận chính trị cần làm tốt một số giải pháp sau:

Thứ nhất, tiếp tục tăng cường công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, học viên về đường lối, chủ trương chính sách của Đảng, về nhiệm vụ và đạo đức của người cán bộ, đảng viên. Phải thực hành tốt phê bình và tự phê bình trong Đảng. Coi đó là trách nhiệm của mỗi cá nhân, thiết thực phòng và chống chủ nghĩa cá nhân; những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống

Thứ hai, tiếp tục nâng cao nhận thức cho cán bộ, giảng viên, học viên về phòng, chống chủ nghĩa cá nhân gắn liền với chống tham ô, tham nhũng, lãng phí và bệnh quan liêu, kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, bồi dưỡng tư tưởng tập thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và tính kỷ luật gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị gắn với Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII trong các tổ chức cơ sở đảng và cán bộ, đảng viên; đưa việc học và làm theo Bác trở thành nhu cầu tự thân của mỗi người, bảo đảm cho đội ngũ cán bộ, đảng viên có khả năng “đề kháng” tốt, “miễn dịch” hiệu quả với chủ nghĩa cá nhân. Phát huy tính tiền phong gương mẫu, nói đi đôi với làm của đội ngũ cán bộ, đảng viên, học viên trong đấu tranh phòng, chống, tiêu diệt chủ nghĩa cá nhân, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.

Thứ ba, mỗi cán bộ, giảng viên, học viên phải thực sự thấm nhuần lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh “phải đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lên trên hết, trước hết”; “phải đi sâu đi sát thực tế, gần gũi quần chúng, thật sự phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân”[8] và gắn bó mật thiết với nhân dân. Để làm tốt giải pháp này, trước hết, cần nâng cao nhận thức và thực hành cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, xây dựng ý thức tôn trọng nhân dân, tinh thần tận tụy phục vụ nhân dân. Đồng thời, tích cực đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phê phán các quan điểm sai trái, thù địch. Nâng cao tính chủ động, phát hiện, dự báo âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch, đặc biệt là trên mạng xã hội…

Thứ tư, tiếp tục nâng cao chất lượng dạy và học lý luận chính trị. Đây là nhiệm vụ, giải pháp quan trọng, thiết thực góp phần đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới. Trong đó, đặc biệt chú trọng đổi mới phương pháp giảng dạy. Bởi giảng dạy lý luận chính trị phải xuất phát từ thực tiễn đời sống xã hội và phải trở lại phục vụ, giải quyết các vấn đề đặt ra trong đời sống xã hội, do đó đòi hỏi phương pháp dạy và học lý luận chính trị cũng phải rất thực tiễn và không ngừng được đổi mới. Trong bối cảnh hiện nay, trước hàng loạt vấn đề mới đặt ra từ đời sống xã hội sinh động của đất nước và thế giới, việc truyền bá một chiều từ phía giảng viên sẽ không còn phù hợp. Do đó, đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học; gợi mở, thảo luận, kết hợp với ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin và các phương tiện hiện đại… tiếp tục được xem là giải pháp hữu ích.

Đối với công tác học tập lý luận chính trị, mỗi học viên cần phải có thái độ tự giác, nghiêm túc chấp hành đầy đủ mọi quy chế, nội quy của Học viên. Trong học tập cần nghiêm khắc trong khắc phục bệnh hình thức, thành tích, phải coi học tập lý luận là yêu cầu thiết thực trong nâng cao trình độ, đáp ứng các yêu cầu, nhiệm vụ công tác.

Trong bối cảnh toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta đang tích cực đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh nhằm tăng cường xây dựng Đảng ngang tầm yêu cầu, nhiệm vụ, việc nhận thức và thực hiện tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng và là cơ sở để mỗi cán bộ, đảng viên, giảng viên và học viên trường Chính trị Hoàng Văn Thụ tự soi, tự sửa, xứng đáng với niềm tin và sự kỳ vọng lớn lao của Đảng, Nhà nước và nhân dân trước những thời cơ và vận hội mới của đất nước./.

ThS. Hoàng Bích Trâm

Phòng QLĐT & NCKH

 

 

[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 2, tr.280-281

[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 11, tr.602

[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 5, tr.295

[4] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 15, tr. 672

[5] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 11, tr. 609

[6] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 11, tr. 610

[7] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 15, tr. 546-547

[8] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia – Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 15, tr.547