Chủ nghĩa cơ hội xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX khi chủ nghĩa tư bản phát triển tương đối ổn định và hòa bình, mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp công nhân có những biểu hiện bớt gay gắt hơn trước. Phong trào công nhân có những biểu hiện, xu hướng thiên về đấu tranh nghị trường trong điều kiện cùng tồn tại hòa bình với giai cấp tư sản. Giai cấp tư sản lợi dụng tình hình đó tìm mọi cách lũng đoạn phong trào công nhân. Đó là điều kiện thuận lợi để chủ nghĩa cơ hội ra đời và phát triển nhanh chóng trong phong trào công nhân. Ở nước ta trong những năm gần đây với việc mở rộng hội nhập quốc tế, mở rộng quan hệ với các nước trên thế giới để phát triển thì những biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội trong phong trào công nhân, trong các tổ chức chính trị xã hội, thậm chí có những cán bộ, đảng viên có chức có quyền lợi dụng chức vụ, quyền hạn để chạy chức chạy quyền, thu vén cá nhân, tham ô, tham nhũng, tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đã được Đảng ta chỉ ra trong Nghị quyết số 04-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII chỉ ra đều có những biểu hiện, căn nguyên từ chủ nghĩa cơ hội.

I. QUAN ĐIỂM CỦA V.I.LÊNIN VỀ CHỦ NGHĨA CƠ HỘI

* Tư tưởng của V.I. Lênin về chủ nghĩa cơ hội.

Trong các tác phẩm: "Những người bạn dân...", "Làm gì?" "Một bước tiến, hai bước lùi"... V.I.Lênin đã đấu tranh không khoan nhượng với chủ nghĩa cơ hội và đã chỉ rõ nguồn gốc của chủ nghĩa cơ hội

Trước hết về nguồn gốc kinh tế: Đó là sự mua chuộc của giai cấp tư sản với tầng lớp trên của giai cấp công nhân bằng hình thức siêu lợi nhuận. Đó là bộ phận công nhân có trình độ chuyên môn, tay nghề cao, có uy tín trong tập thể công nhân được giai cấp tư sản sử dụng giúp tư sản trong tổ chức, quản lý sản xuất, giám sát kỹ thuật. Sau đó bị giai cấp tư sản mua chuộc, chi phối bằng lợi ích vật chất. Từ đó bị biến chất trở thành tay sai cho giai cấp tư sản, tầng lớp công nhân quý tộc này đã tác động làm cho chủ nghĩa cơ hội phát triển trong phong trào công nhân.

Nguồn gốc lịch sử: Đó là thời kỳ chủ nghĩa tư bản phát triển tương đối ổn định và hoà bình, các hình thức đấu tranh nghị trường, đấu tranh trong các câu lạc bộ là hình thức đấu tranh phổ biến đã làm cho nhiều người lầm tưởng bản chất của giai cấp tư sản và coi đấu tranh nghị trường là hình thức duy nhất. Mặt khác do sự phát triển hoà bình, ổn định không xảy ra mâu thuẫn xung đột giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản, lợi dụng tình hình đó giai cấp tư sản đưa những phần tử phản động vào phong trào công nhân để lái phong trào công nhân đi theo chủ nghĩa cơ hội.

Nguồn gốc xã hội: là sự tham gia đông đảo của các thanh niên trí thức tiểu tư sản vào Đảng dân chủ xã hội, khi chủ nghĩa Mác đã trở thành một cái "mốt" rất hấp dẫn đối với tầng lớp thanh niên trí thức tiểu tư sản, trong khi đó họ chưa được tuyên truyền giác ngộ chủ nghĩa Mác một cách đầy đủ, nên họ chưa từ bỏ được lập trường giai cấp xuất thân nên dễ bị giai cấp tư sản lợi dụng lôi kéo mua chuộc. V.I.Lênin viết "việc tầng lớp "các viện sĩ" tham gia đông đảo vào phong trào xã hội chủ nghĩa trong mấy năm gần đây đã đảm bảo cho chủ nghĩa Bécstanh được phổ biến nhanh chóng"[1].

* Tư tưởng của Lênin về đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội

Trong quá trình lãnh đạo Đảng Cộng sản Nga chống lại chủ nghĩa cơ hội. Lênin đã chỉ ra những việc phải thực hiện để đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội có hiệu quả là:

 Thứ nhất là phải nghĩ đến việc làm lại công tác lý luận là công tác chỉ vừa mới bắt đầu được tiến hành trong thời kỳ chủ nghĩa Mác hợp pháp và nay thì những nhà hoạt động bất hợp pháp lại phải đảm nhiệm lấy; không có công tác ấy thì phong trào không thể phát triển thắng lợi được.

 Thứ hai là cần tiến hành đấu tranh tích cực chống "phái phê bình" hợp pháp, nó đã làm truỵ lạc đầu óc con người đến cùng cực.

Thứ ba là phải lên tiếng mạnh mẽ chống tình trạng lộn xộn và dao động trong phong trào thực tế, bằng cách tố cáo và bác bỏ mọi mưu đồ làm giảm giá trị, một cách có ý thức hay không có ý thức, cương lĩnh và sách lược của chúng ta"[2].

II. CHỐNG CHỦ NGHĨA CƠ HỘI VÀ Ý NGHĨA ĐỐI VỚI CÔNG TÁC XÂY DỰNG ĐẢNG HIỆN NAY Ở NƯỚC TA

Ở Việt Nam, những biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội có khác so với trong quốc tế cộng sản cũng như với một số nước khác. Sự nghiệp cách mạng của Việt Nam do Đảng của giai cấp công nhân Việt Nam lãnh đạo, ngay từ đầu đã xác định nhiệm vụ giải phóng quốc gia, dân tộc khỏi sự nô dịch của thực dân, đế quốc bên ngoài là mục tiêu chủ yếu. Nhiệm vụ trọng đại đó tự nó đó có sức tập hợp hết sức lớn lao. Cả dân tộc Việt Nam đồng thanh với tiếng nói truyền thống ngàn đời chống ngoại xâm đó hướng theo ngọn cờ của Đảng để giải phóng dân tộc. Trong quá trình đó, chủ nghĩa cơ hội quốc tế cũng khó có thể ảnh hưởng đến phong trào của công nông nước ta. Cho nên có thể khẳng định, trong phong trào cách mạng Việt Nam chưa có thời kỳ nào xuất hiện chủ nghĩa cơ hội với tư cách như một lực lượng hay một phong trào có khả năng ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của cách mạng.

Thực tiễn trong việc chống những biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội, trong 90 năm qua, đã xây dựng Đảng ta luôn vững mạnh cả về chính trị tư tưởng và tổ chức. Có được như vậy là Đảng ta thường xuyên đề cao cảnh giác đấu tranh vạch trần tư tưởng cơ hội trong Đảng, nhằm tăng cường đoàn kết thống nhất, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với cách mạng nước ta. Nhất là những lúc Đảng lãnh đạo cách mạng nước ta trải qua thời kỳ cách mạng phức tạp, lâu dài ở những bước ngoặt lịch sử, những thời kỳ khó khăn gian khổ thường xuất hiện tư tưởng cơ hội dưới nhiều mầu sắc, hữu khuynh, tả khuynh ở những mức độ khác nhau. Trong cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, khi cách mạng ở vào thời điểm khó khăn ác liệt, thấy kẻ thù hùng mạnh, vũ khí tối tân đã có một số người khiếp sợ kẻ thù, dao động về chính trị, xuất hiện tư tưởng từ bỏ đấu tranh vũ trang, có ảo tưởng về con đường thoả hiệp, chung sống hoà bình. Từ cơ hội về chính trị, một ít người đi tới hoạt động bè phái, chống đối tổ chức. Nhưng Đảng ta với đường lối lãnh đạo đúng đắn đã kiên quyết đấu tranh vạch trần tư tưởng cơ hội hữu khuynh, tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng, lãnh đạo cách mạng nước ta hoàn thành vẻ vang sự nghiệp giải phóng dân tộc thống nhất đất nước đưa nước ta đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Trong những năm xáo động của tình hình thế giới gần đây, trước sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội của Liên Xô và Đông Âu, cũng có không ít người phân vân, dao động, thậm chí có người muốn xét lại con đường đi lên chủ nghĩa xã hội mà chúng ta đã lựa chọn. Tâm trạng và tư tưởng đó xuất hiện trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể cuối những năm 80 đầu những năm 90 của thế kỷ XX. Liên Xô, thành trì của hòa bình và cách mạng thế giới đã bị sụp đổ trước sự ngỡ ngàng của hàng triệu con người. Hay trong giai đoạn hiện nay với sự phát triển mạnh của chủ nghĩa dân tộc, những diễn biến mới của tình hình quốc tế đã có những ảnh hưởng tới tâm tư, tình cảm của người dân Việt Nam đối với phong trào cộng sản quốc tế. Nhưng vượt qua tất cả những hoài nghi, dao động đó con đương đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh đem lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc vẫn là mục tiêu xuyên suốt của toàn đảng, toàn dân ta.

Tuy nhiên, cũng cần nhìn thẳng vào thực tế hiện nay, trong không khí vươn lên của một quốc gia đang sống trong hòa bình, ngày càng phồn vinh và phát triển thì bên cạnh đó những biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội tầm thường có biểu hiện ngày càng nhiều hơn ở những kẻ cơ hội chủ nghĩa. Những con người “suy thoái” đó không có sự liên kết rộng rãi với nhau trong một nhóm hay một phái cụ thể nào, nhưng lại đang như những hạt sạn, giống nhau như những giọt nước. Bằng mọi thủ đoạn, chúng đang cố gắng bám lấy cơ thể Đảng như những ký sinh trùng có hại. Chúng cần tiền, cần chức vụ, quyền lực, cần mọi thứ bổng, lộc để phục vụ cho lợi ích và thói hãnh tiến cá nhân. Họ đang làm hại Đảng, làm hao mòn uy tín của Đảng trước nhân dân, trước bạn bè quốc tế.

Điều cần thiết hiện nay là phải thẳng thắn, cương quyết gạt bỏ những bọn cơ hội tầm thường những kẻ hiện nay thường được gọi là “giặc nội xâm”. Chúng ta hãy nhìn lại và tham khảo nhiều bài học từ sự sụp đổ của các Đảng Cộng sản ở Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu trước đây, để quyết định một thái độ hành động cương quyết cho hôm nay với các loại cơ hội đang tồn tại trong dòng chảy cách mạng của đất nước ta.

Chúng ta không nên đơn giản hoá coi đó chỉ là những đảng viên chưa gương mẫu, những đảng viên trung bình, chưa đạt danh hiệu “đảng viên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ”, “đảng viên hoàn thành tốt nhiệm vụ”... Mà theo tinh thần của V.I.Lênin, đó là những "kẻ thù bên trong" của cách mạng và cần phải tiến hành một cuộc đấu tranh không khoan nhượng với chúng.

Nhất là trong những năm gần đây tình hình thế giới và trong nước có nhiều diễn biến phức tạp đã và đang tác động mạnh vào cách mạng nước ta. Như cuộc cách mạng khoa học và công nghệ 4.0 đưa đến sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất trên thế giới và quá trình quốc tế hoá sâu sắc nền sản xuất vật chất và đời sống xã hội. Chủ nghĩa tư bản lợi dụng tình hình đó để điều chỉnh thích nghi tạm thời. Sự sụp đổ của Chủ nghĩa xã hội ở Liên xô và Đông Âu đã làm cho chủ nghĩa xã hội lâm vào khủng hoảng thoái trào, các lực lượng xã hội chủ nghĩa bị thu hẹp. Các nước xã hội chủ nghĩa còn lại đứng trước những khó khăn thử thách to lớn. Lợi dụng tình hình đó chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch thực hiện âm mưu “diễn biến hoà bình”, “cách mạng màu”, bạo loạn lật đổ để chống phá cách mạng nước ta. Bên cạnh đó Đảng ta đề ra đường lối phát triển kinh tế - xã hội của đất nước là thực hiện đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa phương hoá, đa dạng hoá các mối quan hệ quốc tế, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, nhất là việc phát triển mạnh mẽ nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, “Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phấn đấu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”[3].

Trong những điều kiện quốc tế và trong nước như vậy, đã làm xuất hiện những tư tưởng cơ hội về chính trị biểu hiện: Quan điểm chính trị không rõ ràng, phai nhạt lý tưởng cách mạng, không vững vàng trên những vấn đề đường lối quan điểm của Đảng, lập trường tư tưởng giao động thiếu niềm tin vào chủ nghĩa xã hội, hoài nghi vai trò lãnh đạo củả Đảng, thiếu tin tưởng vào đường lối lãnh đạo đất nước của Đảng, Nhà nước ta; không kiên định vào những vấn đề nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

Vì vậy để tăng cường cuộc đấu tranh đẩy lùi và khắc phục tư tưởng cơ hội chủ nghĩa với mọi biểu hiện của nó là vấn đề vừa cơ bản lâu dài, vừa cấp bách của Đảng ta hiện nay. Nghị quyết hội nghị Trung ương 6 (lần 2) của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã phân tích tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị và tình trạng tham nhũng, quan liêu, lãng phí của một bộ phận cán bộ, đảng viên, đồng thời chỉ ra việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ không nghiêm túc trong các tổ chức đảng, đã quyết định mở cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Đảng. Qua quá trình thực hiện đã đạt được một số kết quả nhất định, góp phần củng cố tăng cường năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, song vẫn chưa đạt yêu cầu đề ra, chưa tạo được chuyển biến cơ bản, chưa chặn đứng và đẩy lùi tệ quan liêu tham nhũng, lãng phí, tình trạng suy thoái về phẩm chất đạo đức lối sống của một bộ phận cán bộ đảng viên. Trong nhiều kỳ đại hội Đảng gần đây đều có chung một nhận xét “Công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận chưa đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới”[4]. Tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp làm ảnh hưởng xấu đến sự đoàn kết nhất trí trong Đảng, đến sức mạnh của Đảng đã liên tục được nhắc đến trong nhiều Văn kiện, Nghị quyết quan trọng của Đảng và được thể hiện rõ nhất bằng việc Đảng ta đã lần đầu tiên nêu ra 27 biểu hiện “suy thoái” đã được Đảng ta chỉ ra trong Nghị quyết số 04-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII. Cùng với sự phân hóa giàu nghèo và sự yếu kém trong quản lý, điều hành của nhiều cấp, nhiều ngành làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, đe dọa sự ổn định, phát triển của đất nước. Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” chưa thực sự đi vào chiều sâu, ở một số nơi còn mang tính hình thức, hiệu quả chưa cao, làm theo chưa đạt yêu cầu”[5].

Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trên một số nội dung chưa rõ, chậm đổi mới. Chức năng, nhiệm vụ của đảng đoàn, ban cán sự đảng chưa được xác định rõ ràng, cụ thể nên hoạt động còn lúng túng. Phong cách, lề lối làm việc đổi mới chậm; hội họp vẫn nhiều. Nguyên tắc tập trung dân chủ còn bị vi phạm, ảnh hưởng đến sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng.”[6].

Để đấu tranh chống những tư tưởng cơ hội chủ nghĩa, chúng ta phải nắm vững những đặc trưng cơ bản của tư tưởng cơ hội chủ nghĩa là sự giao động ngả nghiêng về chính trị, không kiên định trên những vấn đề nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chính sách của Đảng. Khi cách mạng thuận lợi thì tỏ ra rất cấp tiến, khi cách mạng gặp khó khăn thì thoái lui, thoả hiệp. Họ thường ít bộc lộ quan điểm một cách thật rõ ràng, họ che dấu bộ mặt thật, vừa tỏ ra ủng hộ đường lối của Đảng, bảo vệ Chủ nghĩa Mác-Lênin, thổi phồng một khía cạnh trong đường lối hợp với quan điểm của họ. Họ lấy danh nghĩa đổi mới tư duy, bổ sung cụ thể hóa đường lối của Đảng, thêm chi tiết này, thêm chi tiết khác mà thực chất là sửa cốt lõi đường lối quan điểm của Đảng ta. Những tư tưởng đó còn biểu hiện trên lĩnh vực đạo đức lối sống một số người mang danh nghĩa Đảng cộng sản, chiến sĩ cách mạng nhưng sống không có lý tưởng, tính toán thực dụng, tìm kiếm cơ hội để đạt danh vọng cá nhân, hình thức bề ngoài rất cách mạng, rất nhất trí với đường lối của Đảng, rất tin tưởng chủ nghĩa xã hội, nhưng bên trong họ sống không trung thực, luôn tìm mọi cách để chạy chức, chạy quyền, tạo dựng tín nhiệm có lợi cho bản thân, sống sa hoa truỵ lạc, sa rời quần chúng.

Chính vì vậy, trước tình hình hiện nay, trong công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng chúng ta phải chú trọng khắc phục suy thoái về chính trị tư tưởng, đạo đức lối sống cơ hội thực dụng và chủ nghĩa cơ hội. Theo tôi chúng ta cần thực hiện tốt một số nội dung chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, đối với Đảng ta luôn đề ra chủ trương đường lối lãnh đạo cách mạng một cách đúng đắn, giữ nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy vai trò tính tiền phong gương mẫu của cán bộ đảng viên trong thực hiện nhiệm vụ. Nâng cao chất lượng sinh hoạt, đẩy mạnh tự phê bình và phê bình ở từng tổ chức đảng và mỗi đảng viên. Kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện mơ hồ mất cảnh giác, phai nhạt mục tiêu lý tưởng, thoái hoá biến chất, vi phạm phẩm chất đạo đức lối sống của người cán bộ đảng viên. Đấu tranh với những hành vi vi phạm cương lĩnh, đường lối nghị quyết của Đảng, vi phạm nguyên tắc của Đảng. Giải quyết dứt điểm việc gây mất đoàn kết trong nội bộ Đảng, giữ vững sự đoàn kết thống nhất trong Đảng, bảo đảm cho toàn Đảng luôn thống nhất cả về lý luận và thực tiễn, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức đủ trình độ năng lực để lãnh đạo cách mạng giành thắng lợi.

Thứ hai, thường xuyên tăng cường công tác giáo dục chính trị tư tưởng một cách chủ động kịp thời sắc bén, có tính thuyết phục cao, củng cố khối đoàn kết thống nhất chính trị tư tưởng trên cơ sở đường lối quan điểm của Đảng. Giáo dục cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân nắm vững lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, mục tiêu con đường đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, đường lối quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước, xây dựng niềm tin vào đường lối đổi mới xây dựng đất nước của Đảng.

Thứ ba, kiên quyết đấu tranh đập tan các luận điệu xuyên tạc của các thế lực địch, phản động mưu toan xoá bỏ chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, xuyên tạc chủ nghĩa xã hội và vai trò lãnh đạo của Đảng, cổ vũ "dân chủ, nhân quyền tư sản". Không lúc nào được buông lỏng cuộc đấu tranh vạch trần bản chất sai trái, nguy hại của chủ nghĩa cơ hội, hữu khuynh, xét lại của chủ nghĩa giáo điều cũ và mới, của mọi biểu hiện mơ hồ dao động về chính trị cũng như lối sống cơ hội, thực dụng. Kiên quyết bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối quan điểm của Đảng ta.

Thứ tư, đẩy mạnh công tác nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn nhằm bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Mở rộng dân chủ phát huy tự do tư tưởng, động viên mọi tiềm năng sáng tạo trong nghiên cứu lý luận. Giữ nghiêm kỷ luật phát ngôn, không phát ngôn vô tổ chức, không truyền bá những quan điểm riêng trái với cương lĩnh đường lối của Đảng.

Đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, là nhiệm vụ cấp bách hiện nay. Để bảo vệ Đảng, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đòi hỏi mỗi tổ chức đảng và mỗi cán bộ đảng viên phải luôn đề cao cảnh giác, phân biệt nhận rõ kẻ cơ hội để đấu tranh loại trừ chúng ra khỏi tổ chức đảng, đảm bảo cho tổ chức đảng luôn được trong sạch vững mạnh. Muốn vậy mỗi cán bộ đảng viên phải không ngừng học tập nghiên cứu lý luận Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh để có đủ trình độ lý luận, trí tuệ phân tích làm rõ tính phản động của chủ nghĩa cơ hội. Xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng không dao động trước những luận điệu xuyên tạc của chủ nghĩa cơ hội. Xây dựng niềm tin vào sự nghiệp đổi mới của Đảng, sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản của toàn Đảng, toàn dân ta.